Μιλήστε μας, αρχικά, λιγάκι για εσάς. Που γεννηθήκατε, μεγαλώσατε και σπουδάσατε και πως βρεθήκατε στη θέση στην οποία σας βρίσκουμε εμείς σήμερα, της διευθύντριας της Γενναδείου Βιβλιοθήκης;
Έχω γεννηθεί και μεγαλώσει στην Αθήνα, πήγα πανεπιστήμιο εδώ, τελείωσα το Ιστορικό Αρχαιολογικό. Ύστερα πήγα στο Παρίσι για μεταπτυχιακά για δύο χρόνια και πήρα μια υποτροφία Fullbright. Έτσι πήγα στην Αμερική, στο UCLA στο Los Angeles, όπου έκανα το διδακτορικό μου στην Ιστορία Τέχνης, με θέμα το βενετσιάνικο Ηράκλειο και τη βενετσιάνικη Κρήτη(αρχιτεκτονική και πολεοδομία της πόλης). Δίδαξα στο Yale Ιστορία της Τέχνης για 12 χρόνια, μέχρι το 2004 που βγήκε μία προκήρυξη για τη θέση του διευθυντή της Γενναδείου Βιβλιοθήκης. Με δεδομένο ότι τα παιδιά μας βρίσκονταν σε μία ηλικία που θεωρούσαμε ότι μπορούσαμε να μετοικήσουμε πίσω στην Ελλάδα, προσπαθήσαμε να γυρίσουμε. Έκτοτε βρίσκομαι εδώ.
Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι τα ιδρυτικά στελέχη της Αμερικάνικης Σχολής Κλασικών Σπουδών πίστευαν ότι η έκταση που δόθηκε για τη δημιουργία της από την ελληνική κυβέρνηση και τον Χαρίλαο Τρικούπη το 1884, ήταν ιδιαίτερα απομακρυσμένη από το κέντρο της Αθήνας. Συμφώνησαν, ωστόσο, ότι η θέα στην Ακρόπολη και τα γύρω μνημεία της Αθήνας ήταν μαγευτική. Ποια μορφή παρουσίαζε, αλήθεια, η Αθήνα και το Κολωνάκι τότε;
Ήταν πάρα πολύ διαφορετική. Η καρδιά της Αθήνας ήταν στην Πλάκα και μάλλον προς τα Πατήσια. Έχουμε φωτογραφίες από τη Γεννάδειο όταν χτιζόταν το 1923, με ένα βοσκό και τα πρόβατα του να βρίσκονται εδώ στην περιοχή. Όλη η περιοχή ανήκε τότε στη Μονή Πετράκη. Ακόμα και η ονομασία των Αμπελοκήπων παραπέμπει σε αυτό, τμήματα της πόλης που ήταν πολύ πιο ανοιχτά σε σχέση με σήμερα. Χωράφια.
Ποιοι αποτελέσαν τους βασικούς λόγους δημιουργίας της Σχολής και πως μετεξελίχθηκε στην πορεία του χρόνου σε έναν από τους κορυφαίους ερευνητικούς και εκπαιδευτικούς φορείς διεθνώς και σε ένα σημαντικότατο κέντρο για την μελέτη του Ελληνισμού;
Η Αμερικανική Σχολή ιδρύθηκε το 1881 ως ένας χώρος για Αμερικανούς καθηγητές κλασικών σπουδών που ήθελαν να μπορούν να έρχονται στην Αθήνα να διαβάζουν, να έχουν μια μικρή βιβλιοθήκη κτλ. Από το 1896 η Σχολή άρχισε να ασχολείται με ανασκαφές στην αρχαία Κόρινθο, οπότε μεγάλωσε και η μορφή της άλλαξε. Το 1922 ο Ιωάννης Γεννάδιος δώρισε τη συλλογή του 25.000 σπάνιων βιβλίων που έχουν να κάνουν με την ιστορία της Ελλάδας μετά την κλασική περίοδο και το 1931 άρχισαν οι ανασκαφές στην αρχαία Αγορά. Νομίζω ότι αυτοί οι τρεις σταθμοί είναι πολύ σημαντικοί για το πώς μετεξελίχθηκε η Σχολή.
Η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη είναι ένα κτίριο, αν μη τι άλλο, επιβλητικό. Τι γνωρίζουμε για την αρχιτεκτονική του νεοκλασικού αυτού κτιρίου στους πρόποδες του Λυκαβηττού και τους αρχιτέκτονες που το επιμελήθηκαν; Τοποθέτησαν τέσσερις μυθικούς γρύπες ως ακοίμητους φρουρούς των θησαυρών της Βιβλιοθήκης στις γωνίες του κεντρικού κτιρίου;
Ο Γεννάδιος όταν έκανε τη δωρεά των βιβλίων είχε βάλει ως όρο να φτιάξει η Αμερικανική Σχολή ένα κτίριο αυτόνομο και ανεξάρτητο. Η Σχολή πήρε έτσι χορηγία από το Ίδρυμα Carnegie και οι αρχιτέκτονες ήταν δύο Νεοϋρκέζοι, οι Jan Pelt και William Thompson. ‘Hθελαν να χτίσουν ένα κτίριο που θα έμοιαζε με το Ερεχθείο, γεγονός που συνδέεται με τις ανασκαφές και τα αρχαιολογικά ενδιαφέροντα της εποχής. Ακόμη και οι δύο κατοικίες που χτίστηκαν μαζί με το κτίριο μοιάζουν πολύ στο εσωτερικό με αμερικανικά σπίτια, αλλά από έξω είναι επενδυμένα με πεντελικό μάρμαρο. Οι γρύπες, τα μυθικά αυτά θηρία ήταν φύλακες από την αρχαία εποχή, οπότε έτσι θα χρησιμοποιήθηκαν και πάνω στη βιβλιοθήκη.
Η πλειοψηφία των μεταπτυχιακών φοιτητών που έρχονται εδώ από την Βόρεια Αμερική, επιστρέφουν εκεί και διδάσκουν σε κολλέγια και πανεπιστήμια. Πράγματι, σήμερα δεν υπάρχει πανεπιστήμιο της Βόρειας Αμερικής που να μην περιλαμβάνει, τουλάχιστον, έναν απόφοιτο της Σχολής στο διδακτικό του προσωπικό;
Η Αμερικανική Σχολή λέει ότι δεν υπάρχει τμήμα Κλασικών σπουδών που να μην περιλαμβάνει κάποιον απόφοιτο. Είναι ένα πρόγραμμα που πολλοί φοιτητές από την Αμερική θέλουν να παρακολουθήσουν γιατί πραγματικά μαθαίνουν τα πάντα για την Ελλάδα. Πολύ περισσότερα από όσα ξέρουμε εγώ και εσείς.
Η Αμερικάνικη Σχολή πραγματοποιεί ανασκαφές. Αρχαία Κόρινθος και Αρχαία Αγορά. Μάλιστα, ανακατασκευάζει τη στοά Αττάλου έως σήμερα, ενώ δείχνει παρεμφερή ζήλο για τη μελέτη μεταγενέστερων μνημείων της Αθήνας. Καταφέρνει, ίσως έτσι ,να συνδέει τον ελληνισμό με το παρελθόν και να τον γεφυρώνει με το μέλλον του;
Η στοά του Αττάλου χτίστηκε με χορηγία του ιδρύματος Rockefeller τη δεκαετία του 1950. Το 2012 με ευρωπαϊκούς πόρους ανακατασκευάστηκε ο δεύτερος όροφος του μουσείου, όπου πριν, υπήρχαν τα γραφεία των ανασκαφών. Τώρα υπάρχει μία επανέκθεση υλικού από την αρχαία Aγορά. Το βασικό όμως που έγινε, στα πλαίσια αυτού του προγράμματος, ήταν ότι ψηφιοποιήθηκε το ανασκαφικό υλικό, το οποίο είναι πλέον διαθέσιμο στους αρχαιολόγους, ώστε να κάνουν την έρευνά τους και διαδικτυακά. Ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα που έχει προσφέρει η Αμερικανική Σχολή στην αρχαιολογική κοινότητα, έχει να κάνει με την στρατηγική και τον τρόπο που έγιναν οι ανασκαφές στην αρχαία Κόρινθο: οι αρχαιολόγοι αποφάσισαν σε κάθε ανασκαφή να κρατούν ό,τι βρίσκουν στα διάφορα στρώματα τα οποία έσκαβαν, χωρίς αναγκαστικά να το μελετούν. Φυσικά, όταν σκάβεις σε μία πόλη κατοικημένη, έχεις και στρώματα μεταγενέστερα. Συνήθιζαν, ως τότε, να πετάνε τα πρώτα δύο μέτρα από μπάζα ώστε να φτάσουν στα κλασικά, με αποτέλεσμα τα νεότερα ευρήματα να χάνονται. Στην Αρχαία Αγορά αργότερα, διατήρησαν αυτή τη μεθοδολογία. Και έτσι, έχουμε τώρα ευρήματα από την Τουρκοκρατία που δεν έχουμε από αλλού.
Η Βιβλιοθήκη Blegen, αφιερωμένη στις κλασικές σπουδές, είναι προσβάσιμη, μόνο από μεταπτυχιακούς φοιτητές;
Η βιβλιοθήκη Blegen λειτουργεί ως βιβλιοθήκη αμερικανικού κολλεγίου και ως εκ τούτου, υπάρχει μεγαλύτερος έλεγχος για τους ανθρώπους που τη χρησιμοποιούν. Όλοι βέβαια, οι αρχαιολόγοι και οι ιστορικοί που έχουν λόγο να χρησιμοποιούν τη Blegen, τη χρησιμοποιούν.
Η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν προσιτή σε 2 έως 5 αναγνώστες την ημέρα... Ποιοι είναι οι αντίστοιχοι αριθμοί σήμερα για την πλουσιότερη ιδιωτική βιβλιοθήκη με ελληνική θεματολογία;
Έχουμε περίπου 6.500-7.000 επισκέψεις ετησίως, αριθμός που έχει μειωθεί. Πριν από τέσσερα χρόνια, ήταν γύρω στις 10.000.
Μπορείτε να φανταστείτε τον λόγο;
Μπορώ να φανταστώ δύο λόγους. Ο ένας είναι ότι πολλά πράγματα είναι πλέον διαθέσιμα ηλεκτρονικά και ο δεύτερος λόγος που με αγχώνει είναι ότι υπάρχουν λιγότεροι άνθρωποι που ενδιαφέρονται για τις ιστορικές σπουδές. Αυτό είναι θέμα που σχετίζεται με το ποιος σπουδάζει σήμερα, ανθρωπιστικές επιστήμες.
Αυτό είναι πράγματι ένα μεγάλο θέμα. Μπορείτε να μας επαληθεύσετε ότι εδώ υπάρχει το παλαιότερο ελληνικό τυπωμένο βιβλίο;*
Ναι, υπάρχει. Γενικότερα, υπάρχουν εδώ σπάνια βιβλία. Ξέρετε υπάρχουν βιβλία σπάνια και «σπάνια». Έχουμε διατηρήσει ωστόσο, έναν ειδικό κωδικό που είχε βάλει ο ίδιος ο Γεννάδιος για αυτά τα βιβλία: για το πρώτο αντίγραφο κάποιου βιβλίου, ή το μοναδικό γνωστό αντίτυπο κάποιας έκδοσης, για βιβλία πραγματικά σπάνια.
Ιωάννης Γεννάδιος. Έλληνας διπλωμάτης, ερευνητής και βιβλιόφιλος. Προσφέρει την προσωπική του βιβλιοθήκη(αποτελούμενη από 26.000 τόμους βιβλίων!) καθώς και χειρόγραφα και scrapbooks που, με επιμονή στη λεπτομέρεια, ο ίδιος είχε συλλέξει. Δεν ολοκλήρωσε ποτέ, κάποιο μάθημα ούτε πήρε κάποιο πτυχίο. Οι διακρίσεις έμελλε να έρθουν αργότερα. Ποιά ή ποιές ήταν τελικά, οι δυνατότερες πτυχές της προσωπικότητας του;
Νομίζω ότι ήταν ένας άνθρωπος που αισθανόταν Έλληνας. Ο πατέρας του, ήταν κάτι σαν υπουργός παιδείας. Δεν υπήρχε ο τίτλος τότε. Γυμνασιάρχης στο πρώτο Γυμνάσιο που ιδρύθηκε στην Ελλάδα, ιδρυτικό μέλος της Εθνικής Βιβλιοθήκης, του Νομισματικού Μουσείου και της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Ο Γεννάδιος, λοιπόν, γεννήθηκε στην Πλάκα , στην Αδριανού, και το περιβάλλον του διαδραμάτισε πολύ σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του. Ήταν περήφανος που ήταν Έλληνας και περήφανος που ήταν Νεοέλληνας. Προσπαθούσε να δείξει μέσω της συλλογής του τη συνέχεια του ελληνισμού. Φτάνοντας στην Αγγλία, θα πρέπει να αισθάνθηκε περίεργα που λάτρευαν οτιδήποτε αρχαιοελληνικό, αλλά θεωρούσαν ότι οι Νεοέλληνες δεν είναι τίποτα. Επίσης, πρέπει να ήταν φοβερά επίμονος, πολυγραφότατος. Δεν ξέρω αν ήταν σίγουρος για τον εαυτό του αλλά έτσι φαίνεται και σίγουρα είχε στόχο η φωνή του να ακούγεται και να εκπροσωπεί την Ελλάδα.
Αφιερώνει τη βιβλιοθήκη στη μνήμη του πατέρα του, Γεώργιου Γενναδίου, τον οποίο γνώρισε λίγο, πέθανε από χολέρα και πρωτοχρονιάτικο δώρο του οποίου, ήταν το πρώτο του βιβλίο. Στην ουσία όμως, την αφιέρωσε σε όλους όσοι «της ημετέρας παιδείας μετέχουσι», όπως γράφει η επιγραφή στην πρόσοψη της βιβλιοθήκης. Γιατί μέχρι και σήμερα η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη αποτελεί ουσιαστική προσφορά στον Έλληνα πολίτη;
Όταν ξεκίνησε να λειτουργεί η Γεννάδειος, η Αμερικανική Σχολή αποφάσισε ότι δεν θα είναι ένα μουσείο σπανίων βιβλίων αλλά ότι θα συνεχίσει τη συλλογή βιβλίων για τις ελληνικές σπουδές από το Βυζάντιο και μετά. Υπήρχε βέβαια τότε και η Εθνική Βιβλιοθήκη που κατέχει εκπληκτικούς θησαυρούς αλλά το γεγονός ότι υπήρχε μια επιστημονική βιβλιοθήκη, την εποχή που στην Ελλάδα δεν υπήρχε η επιστήμη της βιβλιοθηκονομίας, με αμερικανοθρεμμένους βιβλιοθηκάριους που ήξεραν, τι θα πει να συλλέγουν βιβλία για να μη μένουν πίσω οι ελληνικές σπουδές, είναι κάτι πολύ σημαντικό. Η Γεννάδειος, εκτός από την εποχή του πολέμου, δεν σταμάτησε να λειτουργεί και αυτό είναι που μας λείπει στην Ελλάδα: να έχει ένας φορέας συνέχεια και πιστότητα σε αυτό που κάνει.
Η γυναίκα του,Florence, που εύλογα μεταφράστηκε σε Ανθή, στήριζε έμπρακτα το πάθος του άντρα της για τα βιβλία και εκείνος φαίνεται πως αναγνώριζε το χρέος απέναντι στην αφοσίωση της. Μπορούμε να βρούμε σήμερα σφραγισμένα βιβλία του με ένα επίχρυσο μονόγραμμα με τα αρχικά τους και το «Ex libris Ιωάννου και Ανθής Γενναδίου»;
Βεβαίως. Μπορείτε να διακρίνετε εδώ το Ι(Ιωάννης), το Α(Ανθής),το Γ(Γενναδίου).
**(φωτογραφία)
Τα προσωπικά έγγραφα του Ερρίκου Σλήμαν, η διπλωματική αλληλογραφία του Αλή Πασά, το αρχείο του Δημήτρη Μητρόπουλου, τα χειρόγραφα του Γεώργιου Σεφέρη αλλά και αρχεία του Οδυσσέα Ελύτη, Άγγελου Τερζάκη, Στρατή Μυριβήλη και Κώστα Βάρναλη: όλα βρίσκονται εδώ. Είναι όμως προσβάσιμα στον απλό επισκέπτη της Βιβλιοθήκης;
Τα αρχεία μας είναι προσβάσιμα σε ανθρώπους που κάνουν αίτηση και ανάλογα με το λόγο για τον οποίο θέλουν να έρθουν να τα δουν, κρίνουμε αν μπορούν να τα δουν ή όχι. Χθες, ήρθε το Λύκειο της Βουλιαγμένης και τους δείξαμε κομμάτια από το αρχείο του Μυριβήλη.
Έχετε σκεφτεί να ψηφιοποιήσετε αυτά τα αρχεία;
Ξεκινάει τώρα ένα πρόγραμμα ΕΣΠΑ και ένα κομμάτι μέσα σε αυτό το πρόγραμμα έχει να κάνει με ψηφιοποίηση μέρους των αρχείων της γενιάς του '30. Ένας βασικός λόγος που θέλουμε να ψηφιοποιήσουμε τα αρχεία είναι για να έχουμε ένα αντίγραφο του αρχείου αν ο μη γένοιτο κάτι συμβεί.
Ποια είναι τα βασικά σχέδια της Βιβλιοθήκης για το μέλλον;
Έχουμε ένα πολύ απτό σχέδιο : να ανακαινίσουμε το μόνο κομμάτι της βιβλιοθήκης που δεν έχει ανακαινιστεί, τη δυτική της πτέρυγα. Εκεί, θα κάνουμε μια επέκταση, όπου ουσιαστικά θα φτιάξουμε ένα καινούργιο μουσείο και θα χωρίσουμε τα σπάνια βιβλία και τα αρχεία από τα υπόλοιπα βιβλία. Θα φτιάξουμε 4 ορόφους που θα είναι προσβάσιμοι στο κοινό της βιβλιοθήκης, με ανοιχτά βιβλιοστάσια. Και ένα δικό μου στοίχημα, που ελπίζω να καταφέρω, είναι να φτιάξουμε εκπαιδευτικά προγράμματα για τα παιδιά.
Τέλος πείτε μας δυο λόγια για τις διαλέξεις που διοργανώνει η Βιβλιοθήκη, την ετήσια διάλεξη Walton, αλλά και για εκείνες που διοργανώνει ,σε συνεργασία με το Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Ωνάσης και το Ίδρυμα Fulbright.
Φέτος έχουμε την33η διάλεξη στη μνήμη του Francis Walton που ήταν διευθυντής της βιβλιοθήκης από το 1961 μέχρι το 1975. Υπήρξε ο πιο αποτελεσματικός και επιτυχημένος διευθυντής της βιβλιοθήκης. Έχουμε, επίσης μια χορηγία από το ίδρυμα της οικογένειας Cotsen στο Los Angeles, η οποία μας επιτρέπει να κάνουμε 5-6 διαλέξεις ετησίως. Προσπαθώ σε αυτές να φέρνουμε ανθρώπους που δεν τους ακούει κανείς εύκολα στην Αθήνα. Με το ίδρυμα Αλέξανδρος Ωνάσης κάναμε διαλέξεις ώσπου χτίστηκε η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών και με το ίδρυμα Fulbright έχουμε πολύ αγαστή συνεργασία μια και οι δύο φορείς έχουμε τόση σχέση με την Αμερικανική τριτοβάθμια εκπαίδευση.. Αν κάτι ταιριάζει με ό,τι κάνουμε εμείς και το αντίστροφο, το συνδιοργανώνουμε μαζί.
Ποιο είναι το δικό σας αγαπημένο μέρος στην Αθήνα και γιατί;
Το καφέ στην ταρατσούλα του Μουσείου Ισλαμικής Τέχνης είναι πολύ όμορφο αλλά και ο κήπος της Γενναδείου είναι εκπληκτικός.
*Ελληνική γραμματική του Κωνσταντινουπολίτη Κωνσταντίνου Λασκάρεως, έκδοση Μιλάνου 1476.(φωτογραφία)
|| Σουηδίας 61, Κολωνάκι
